Kahve Demliği ve Kendini Gerçekleştiren Kehanet

Ben mood board’lar yapmayı çok severim. “Nedir bu mood board?” derseniz, Türkçe’ye ilham/fikir/hayal panosu olarak çeşitli şekillerde çevrilmiş, kısaca fotoğraflar, resimler, kumaşlar vb. görsel malzemelerden oluşturulan dijital ya da fiziksel kolajlar olarak tanımlayabiliriz. Alışveriş listeleri de benim için bir çeşit mood board görevi görüyor. Yaptığım bu mood board görevi gören listelerden biri de, estetik zevkime hitap eden bazı eşyaları eklediğim “Ofisim olsaydı bunu alırdım” listesiydi. O dönem iş hayatım açısından oldukça karışık, önümde birkaç fırsatın olduğu ama hiçbirinin de bir şekilde tam olarak içime sinmediği bir dönemdi. Fakat bir ofis açmak aklımın ucundan bile geçmiyordu. Birkaç ay geçti, yılbaşı geldi. Çok sevdiğim ve listemden haberdar olan biri fotoğrafta gördüğünüz kahve demliğini bana yeni yıl hediyesi olarak aldı. Hediyeyi verirken de “Ofisinde kullanırsın umarım” dedi. Bu dileğe içimden “Ohoo, bir ofisim olana kadar..” diye cevap verirken dışımdan “Ay çok güzel çok teşekkür ederiim” demiştim. Sonrası: ovipsikoloji. Şaka şaka tabii ki o kadar kolay olmadı.

Gelin bunu geçen gün Instagram hikayelerimde bahsettiğim, sosyal psikolojideki kendini gerçekleştiren kehanet kavramı bakış açısıyla inceleyelim. Kendini gerçekleştiren kehanet bir diğer adıyla Pygmalion etkisi, ilk olarak Robert Merton tarafından “belli bir duruma ilişkin beklentilerin bir süre sonra bu durumun ayrılmaz bir parçası haline gelmesi ve sonraki gelişmeleri etkilemesi” olarak tanımlanmış (Madran, 2012). Yani aslında başlangıçta gerçekliği olmayan bir durumun, beklentilerin oluşturduğu düşünceler sayesinde gerçeğe dönüşmesi diyebiliriz (Çakır, 2021; Reynolds, 2007). Tıpkı başlangıçta bir ofisim olmadığı halde benim yaptığım listeler, çevremdekilerin buna yönelik dilek ve hayalleri derken günün sonunda gerçekten bir ofisim olması gibi. 

Bunu daha bilimsel örneklerle çeşitlendirmek mümkün tabii. Örneğin, 1968 yılında yapılan ünlü bir deneyde, bir okuldaki 18 tane sınıfın öğrencilerine bir zeka testi yapılmış ve deney grubundaki sınıf öğretmenlerine en yüksek puanı alan öğrencilerin isimleri verilirken kontrol grubundaki öğretmenlere böyle bir bilgi verilmemiş. Fakat ne var ki, deney grubuna verilen isimler gerçekten testten en yüksek puanı alan isimler değil de, sınıftan rastgele seçilen isimlermiş. Sene sonunda, aynı test tüm sınıflardaki öğrencilere yeniden uygulandığında deney grubunda yer alan öğretmenlerin öğrencilerinin puanlarının, kontrol grubunda yer alan öğretmenlerin öğrencilerinin puanlarına kıyasla önemli ölçüde arttığı görülmüş. Rosenthal ve Jacobson (1992) bu durumu sınıf öğretmenlerinin, daha zeki olduğunu düşündüğü öğrencilere karşı olan davranış ve beklentilerinin farklı olmasıyla açıklamış. 

Tabii ki yukarıda anlatılan tüm olayların gerçekleşmesinde etkisi olan başka pek çok faktör olduğunu söylemek mümkün. Fakat anlayacağınız üzere kendini gerçekleştiren kehanet de mümkün 🙂

Yani Athena’nın dediğinin aksine beklentiler sadece üzmüyor*, epey bir değişiklik yaratıyor 😉

 

Sevgiler,

Psikolog & Uzm. Aile Danışmanı

İyem Çiftci

 

Not: Pygmalion etkisi adı nereden geliyor merak ederseniz Miitolojik İnciler’in “Hayatının aşkını yapan adam: Pygmalion” isimli podcast bölümünü dinlemenizi tavsiye ederim.

*Athena’nın Ben Böyleyim isimli şarkısı. 

 

Kaynaklar

 

1-Çakır, D. (2021). Kendini Gerçekleştiren Kehanet: Kırmızı Saçlı Kadın. Mecmua, (12), 110-117.

2-Endrissat, N., Islam, G., & Noppeney, C. (2016). Visual organizing: Balancing coordination and creative freedom via mood boards. Journal of Business Research, 69(7), 2353-2362.

3-Madran, H. A. D. (2012). Temel beklenti etkisi: Kendini gerçekleştiren kehanet. İçinde: K. Çayır & MA Ceyhan (Ed.), Ayrımcılık: Çok Boyutlu Yaklaşımlar, 29-40.

4-Reynolds, D. (2007). Restraining Golem and harnessing Pygmalion in the classroom: A laboratory study of managerial expectations and task design. Academy of Management Learning & Education, 6(4), 475-483.

5-Rosenthal, R. (2010). Pygmalion Effect. The Corsini Encyclopedia of Psychology. doi:10.1002/9780470479216.corpsy0761 

10.1002/9780470479216.corpsy0761